Dnia 19 sierpnia 1835 roku - Z Kistryna (Kostrzyna) donoszą: „Dnia 19 Sierpnia miasto nasze doznało rzadkiego szczęścia; N. (Najjaśniejsza) CESARZOWA Rossyjska*, w towarzystwie Xiężniczki OLGI** i Wielkiego Xięcia KONSTANTEGO***, jak i Xiężniczki Ludwiki, małżonki Xięcia Fryderyka Hollenderskiego (księżniczka Prus oraz księżna Holandii) przenocowali tu, w podróży swej z Gdańska do zamku Fischbah.Wiadomość podała Gazeta Warszawska w środę 2 września 1835 roku nr 237. Dodatkowo ta informacja w: z Berlina 29 Sierpnia. Dodatkowo otrzymaliśmy z Kistryna (Kostrzyna) następującą wiadomość o pobycie NAJJAŚNIEJSZEJ CESARZOWEJ Wszech Rossyi w tamecznem mieście: *Dnia 19 b. m. miasto nasze doznało rzadkiego szczęścia: NAJJAŚNIEJSZA CESARZOWA w towarzystwie JJ.CC.MM . Wielkiej Xiężny OŁGI i Wielkiego Xięcia KONSTANTEGO oraz J. K. M- Xięźnej Ludwiki, małżonki J. K. M . Xięcia Niderlandzkiego Fryderyka, jadąc z Gdańska do zamku Fischhach (Karpniki), raczyła tu nocować. Na przyjęcie Najjaśniejszych Gości urządzono gustownie gmach kommendantów. Od Klein Kammin (Kamienia Małego) ostatniej stacyi, gdzie NAJJAŚNIEJSZA CESARZOWA o godzinie 8 przybyła, paliły się radosne ognie na wzgórzach przy szosse i dolinie Warthe w Tamsel (Dąbroszynie), właściciel Hrabia Schwerin (Johann Christoph Herrmann) wystawił kilka gustownie ozdobionych bram honorowych, które podobnież jak zamek rzęsisto oświecił; rakiety wznosiły się w powietrze, i przy pochodniach jechali NN. Goście przez wieś przyjemną. Tu w Kistrynie (Kostrzynie) na Krótkiem Przedmieściu obywatele oświecili swoje domy. Kagańce paliły się na wałach twierdzy. Prawdziwie piękny widok wystawiała świątynia w ogniu brylantowym, a za nią szaniec jaśniejący ogniem bengalskim. Huk dział z wałów twierdzy powitał Najjaśniejszą córkę Monarchy naszego; przy odgłosie dzwonów, wśród tysiącznych okrzyków radosnych, jechała przez pięknie oświecone ulice i place miasta. Z szczególną troskliwością był oświecony piękny nasz rynek, a zwłaszcza ratusz ozdobiony mnóstwem lamp i herbami rossyjskiemi i pruskiemi. Przed gmachem Kommendantów, przyjął NAJJAŚNIEJSZA CESARZOWA najdostojniejszy brat Jej, J.K.M., Xiążę Wilhelm (późniejszy cesarz niemiecki, jako Wilhelm I Hohenzollern), który nieco wpierwej przybył z Berlina. NAJJAŚNIEJSZA CESARZOWA raczyła kazać sobie przedstawić pierwsze władze wojskowe i cywilne, i wezwać je dó stołu. Nazajutrz, z rana udała się wśród huku dział i odgłosu dzwonów w dalszą podróż do Szląśka. **** ( Źródło Dziennik Powszechny 249 z dnia 2 września 1835 ). podczas wizyty cesarzowej burmistrzem miasta był – Steinhausen Karl Friedrich, natomiast komendantem twierdzy pułkownik Karl Friedrich Köhn von Jaski.

W czasie wizyty cesarzowej Rosji obraz miasta Kostrzyna wyglądał następująco:

Jędrzej Słowaczyński, Polska w kształcie dykcyonarza historyczno-statystyczno-jeograficznego, Paryż 1838. s.178.

„ Kistrzyń, Kostrzyń, Kościerzyn (Custrin) twierdza nad Odrą przy ujściu Warty, w śród bagien, miasto obwod. Marchii brandeburskiej, na trakcie z Berlina do Gdańska, 4 mile na Półn. Frankfortu. Kościoły luterskie i kalwinskie, szpitale, dwie szkoły; fabryki wyrobów wełnianych, garbarnie 4400 lud. (ności) 7000 z garnizonem. Składa się z nowego i starego miasta i trzech przedmieść których broni cytadella, połączona z nowem miastem za pomocą mostu na 875 stop (około 3295,25 metrów J.P) długiego. Most ten i arsenał są godne widzenia. Jeszcze pod rokiem 1381 znajdują się ślady, iż to miasto należało dawniej do Wielkopolski: w tym czasie kistrzyński kasztelan Grzymała wezwany był na zjazd prowincyi. - Po wejsciu wojska polskiego do Pruss w 1831 r. gabinet berlinski, żołnierzy polskich którzy niechcieli przyjąć amnestyi česarza rossyskiego przeznaczył do robot fortecznych w Kistrzynie, i z całą surowością z niemi się obchodził ”

.......................

Najnowszy przewodnik dla pasażerów i turystów. Przewodnik podróżniczy [po Niemczech i krajach sąsiednich: do Londynu, Paryża, Sankt Petersburga, Sztokholmu, Warszawy, Pesztu, Turynu, Mediolanu i Wenecji; zawierający opisy uzdrowisk; rejsów po Dunaju, Renie i Mozeli; wycieczki po Szwajcarii z mapą Niemiec, planami Berlina, Drezna i rejsu po Renie. Trasa nr 10, z Berlina do Bydgoszczy. Berlin 1847, s.74.

...Zajazdy w Cüstrin (Kostrzynie): Kronprinz (Książę – Następca Tronu); Schwarzer Adler (Czarny Orzeł); Stadt Cüstrin (Miasto Kostrzyn); Stadt Rom (Miasto Rzym). Silna twierdza u zbiegu Odry i Warty, licząca 6000 mieszkańców, dzieli się na otoczone wałami Nowe Miasto, długie przedmieście, krótkie przedmieście, Schanze przez Odrę i osadę rybacką Kiez. Miasto, częściowo położone na bagnach, obfituje w mosty, z których jeden, przecinający Odrę, ma długość 265 metrów. Od połowy ubiegłego wieku Cüstrin brał bolesny udział we wszystkich wojnach pruskich. Został spalony przez Rosjan w 1758 roku, poddany zwycięskim Francuzom w 1806 roku, zablokowany przez Prusaków w 1813 roku i zmuszony do kapitulacji w 1814 roku. W zamku, który obecnie pełni funkcję koszar, Fryderyk Wielki był przez długi czas więziony jako następca tronu i musiał obserwować egzekucję swojego przyjaciela Katta z jednego z jego okien. Znajduje się tu również szkoła średnia, imponujący ze względu na swoje rozmiary magazyn zbożowy oraz dwa magazyny prochu. Jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc przez dygnitarzy jest Ogród Fryderyka na Krótkim Przedmieściu...

*Aleksandra Fiodorowna. urodzona jako Fryderyka Luisa Charlotta Wilhelmina Hohenzollern, znana też jako Charlotta Pruska (ur. 13 lipca 1798 w podberlińskim pałacu Charlottenburg, zm. 20 października 1860r.) w Carskim Siole. Księżniczka pruska, od 1825 cesarzowa Rosji jako żona cara Mikołaja I.

**Olga Nikołajewna Romanowa – córka cara Mikołaja I oraz carycy Aleksandry Fiodorownej.

***Konstanty Mikołajewicz Romanow. Drugi syn Mikołaja I oraz carycy Aleksandry Fiodorownej. Wielki książę Rosji, generał i namiestnik Królestwa Polskiego od 1862 roku.

****Zamek Fischbach – zamek w Karpnikach. W tym czasie zamek był własnością Fryderyka Wilhelma Karola, brata króla Prus Fryderyk Wilhelm III.

Literatura:

Münchener politische Zeitung mit allerhöchstem Privilegium, nr 207, Mittwoch , 2 September 1835, s.1380.

St. Petersburgische Zeitung für das Jahr 1835, nr 194, 27 August 1835, s.848.

Józef Piątkowski